contu de Ignazio Lecca
Premiu "OZIERI" de narrativa sarda
1995

Nd'hapu connottu de genti in su mundu,
aundi sa vida est totu un'abbrubuddai de vittorias e derrottas: genti chi no s'acatat di
hai biviu, ominis chi connoscint i' doloris.
In dd'una cittadi de mari, aundi sa vida tenit
sabori salìu, hapu connottu unu scriidori torrau de sa Bosnia, aundi unu giornali dd'hiat
mandau po relatài de sa gherra. Ma no est arrennesciu a ndi scriri: «Non fia mai siguru
de su scrìa; cureggìa, curreggìa e fiat sempiri un'articulu diversu e mai finìu; mi
toccàt a ddu sighir'a currèggiri donnia dì.»
Affliggìu e chena consòlu, non circat nimancu de
cuai sa cara scalixìda e ingroghìa, is ogus sbuidus. «No est sa gherra tua», hapu
circau de ndi ddu storrai de s'amalezzu. «Est struppìu puru nostru», m'hat respustu
fridu fridu; «onnia gherra est de totus!» Non si ndi podit scabulliri de cuss'idea e
intamen de scriri is contus chi dd'hiant cumandau, grìsat pinna e paperi. «Sa genti sa
gherra dda castiat donnia dì in televisioni mentras cenat; ma cussas immaginis no ndi
scidant nemus cun dd'unu pinnigosu a su stogumu, passant chena lassau arrastu. Totu est
spettaculu. Ma deu seu contras a custu cumpraximentu.»
Arròliat a dì intera in dd'una prazzitta aundi
giogat una cedda de pipius scundius e burdellosus: currint totus impari avatt''e una
boccia; issu avattu insoru. Ma no ddis 'onat cumandus, imparant a solus sa gerarchia di
arèi e de vida. Su scriidori ndi sighit su giogu cun ogus assumbraus, e vetti donnia
tanti ddus precettat: «Toccai immoi, ca crasi hat essiri giai tradu. Seis bosaterus is
testimongius de custu tempus.» Ita ci hat agatai.
No s'arregordat cun siguresa candu dd'est benìu
s'imbizzu po sa boccia. Si seus amigaus castiendu su giogu e, una dì, dd'est pigau una
gana infruscada de fueddai, fueddai. «Est stetia una piccinnìa trista sa mia. Disigiamu
de curriri cun is aterus pipius, e mi dd'hiant sempiri proibìu. Tui non depis! Aici non
hemu mai toccau una boccia.» Schiringiat un'arrisu tristu, donendumì cunfianza: «Fueddu
tanti po musciai, ma m'hem' a podiri cittiri. Custu est su destinu de is fueddus: infrorì
in i' murrus de sa genti o s'affriscillonai in i' moris de su pensamentu.»
Is pipius sighendu sa boccia si zerriant a pari, si
spingint. Issu arriit a scracaliu, giai torrau nozzenti.
«S'imbizzant a sa vida», narat pàsidu; «pigant
sa mesura de i' regulas. Deu hapu sunfriu is cumandus de is feminas de domu: mammai,
aiaia, una gamada de zias bagadias; genti de costumànzias strintas, castiànt asegus, a
su serrau di aposentus fridus chi allogànt attufus antigus, umbra e picciacciu. Una cupa
de craboni si callentàt in s'ierru, e i' lantias sempiri allutas in facci a is retrattus
de is aiaius mannus appiccaus in artu, a costau de su rei Umbertu e de Margherita de
Savoia. Chi Deus ddus tengat in gloria, pispisàt aiaia. Fiat issa chi donnia merì mi
fadiat arresai, mancai a crancius, su rosariu: in nomini de su Babbu, de su Fillu e de su
Spiritu Santu. Deu m'intendìa asuba is oghiadas de cussus retrattus mudus: m'hanti fattu
timorìa onnia dì. Oi puru tìrriu retrattus, reis e reinas. In cussus annus hapu nau
AveMarias po tres vidas intamen di una.»
Tòrrat a castiai is piccioccheddus: «Hant a
pregai?»
«Pregai? Dis praxit su giogu» nàu deu.
«Su miu fiat unu mundu de bonas maneras, vetti chi
alluppàda, ndi sciuàt donnia fantasia. Toccàt a risparmiai finas i' bisus; si fueddàt
su prus po pregai. Aici seu cresciu schirriòlu, chen''e hai mai tentu un'amigu. In domu
mia s'arremonànt vetti nemigus. Fiant tempus langius e in sa mesa cumparrìat solu su chi
crescìat in dd'un'ortixeddu de babbai: cibudda, arreiga, patatas, faixedda, lattia. E
lòris, lòris onnia dì: mi seu cresciu totu a cixiri e gentilla e, in su tempus,
cerexia. Babbai hiat innestau prus de centu matas siguru, po donnia innestu, de salvai
un'anima de su purgatoriu. Sa festa teniat sabor''e missa cantada e de brod''e pubba. Unu
mundu inserrau e fridu di affettus!»
Ddu castiu e ddi biu is ogus furriaus a cussu
tempus di umbras e no de luxi.
«Crescendu mi seu furriau contras is parentis. Sa
morti, traghendusiddus avattu mi sciollìat de cuss'imprassu ferosu. Interrau s'urtimu,
hapu bendiu mobilia e retrattus antigus; mi fiant abarraus vetti Umbertu e Margherita,
nemus ddus 'olìat. Insandus ddus hemu portaus a cresia: pongatiddus asub''e un'altari,
nau a su predi, funti is santus di 'omu mia. Una cosa no mancat in cresia, i' santus,
m'arrespundit su predi, torranceddus a domu tua. Ddus hemu depius lassai in dd'unu
furrungon''e s'arruga; nimancu mi femu stesiau chi unu cani piogosu s'est accostau a
pisciai. Aici est sa vida, nemus ndi stòrrat. No, no m'est abarrau nudda de insaras.
Tabula rasa: pulvis et nihil.»
«Deu hapu giogau meda a boccia, ma femu negau.
Giogamu po curriri, po no abarrai firmu a or''e prazza.» Aici dd'hapu nau, cunfianzosu,
ca mi parìat bregungia abarrai mudu. Issu hat arrisiu lebiu. Aterus arregordus ddi
torrant a pillu de sa borea de sa memoria e prenint totu su spaziu de sa raxoni, casi a
ddi domandai contu de s'esistenzia insoru. Pènzat ancora a is pipius de Sarajevo privaus
de sa piccinnìa.
«Hapu liggiu troppu de pipiu, intamen de giogai»,
m'hat scoviau bregungiosu. «Hapu imparau onnia schema de scrittura, cumenti andant
contadas is istorias, cumenti acconciai sa trama de is contus. E, praxendumì, hapu
scrittu meda contus. Ma a boccia non hemu mai giogau prima.»
«E duncas?» ddi pregontu, spantau de cusa
bessida. Issu mi castiat cun ogus limpius e prenus, c'est totu su xelu aintru.
«Duncas?» Abarrat cittiu e pensamentosu, a conca
incrubada. A s'acabu mi narat cun boxi sarragada: «Ddus hapu bius, pipius simbilis in
totu a custus, laniaus e spedazzaus in is arrugas e prazzas de Mostar e de Sarajevo.
M'aberrìat su coru de su disisperu. Giogànt a boccia, innì puru, prim''e morriri, prima
chi un'omini cument''e mimi ddis ghettessit una bomba. Vetti sa boccia fiat abarrada
senzera, in mes''e sa prazza beneditta de su sanguni insoru. Cali fueddus podemu agatai?
Cali cumpassioni mi toccàt a circai po contai cussu macellu? Poita no est gherra, est
macellu de bestias chena raxoni e chenz'anima. E contendindi, mi parìat di aggiudai cussu
scorriamentu de vidas nozzentis.»
Cìttidi, si stesiat e duncas tòrrat agoa: « Ma
no fiat giustu nimancu abarrai cittiu.»
«Ita timìat?» ddi pregontu sfaccìu.
«Non fiat timorìa sa mia, fiat disisperu!»
Mi castiat a ogus firmus: «Deu seu unu scriidori
chi connoscit sa duda. Ma òi nemus prus dudat. Cantus interrògant a Deus?» Si stesiat
ancora, tremit che foll''e sinniga, mi zerriat. «Innì mi buddìat su sanguni, no
arrennescìa a contai su "spettaculu de sa gherra", mi fadìat spreu. Sa fidi
mia fiat portada a sa duda. Poita? Poita ddu permittis? domandamu a Deus, e issu mudu. Mi
intendìa accappiau aintr''e una rezza de dudas, in dd'unu tempus chi parit gosai de
certitudinis e siguresa. Mi cumprendis?», mi narat piedosu. «Non bisongiat a connosciri
troppu s'argumentu de su cali si scriit. Hanti fattu aici in su tempus passau. Ma òi? Sa
genti no ascurtat prus is poetas, ascurtat is tecnicus, issus funti specialistas, is
unicus chi ti podint contai istorias cun totus i' numerus: s'autenticidadi. Ma po mei fiat
cumenti a nci torrai a calai in s'inferru, aundi femu giai stetiu de pipiu, asutt''e su
bombardament''e Casteddu de su corantatres. Innì in Bosnia hia torrau a biviri, cun ogus
e menti de pipiu, cussus momentus. Non fiat prus a circai su sensu de sa natura urtima de
is cosas, totus is umanus sentidus - amicizia, amori, imbidia, onestadi, caridadi, tirria
- si fiant spomporaus e fiat torrada a pillu sa sensazioni de una paxi prus intima, ma
spentumada in s'inferru de is cosas, chi vetti chini ddu provat ddu podit comprendiri.
Pàrit sa mellus cosa i est sa peus, poita ca no est una forza, est s'urtima debilesa
pàsida, sa morti aintru sendu ancora biu. No, mi seu rebellau a contai custa morti de
s'anima.»
«Deu no hapu fattu ateru che camminai, in sa
vida», ddi respundu, fatau. «M'intendìa is passus impressius e no mi seu firmau mai
troppu in su propriu logu; est aici chi mi cundullit s'umbra mia, dda scit prus longa de
mei, no connoscit impedimentu. Aundi c'est mundu issa camminat, e deu avattu.»
Insandus issu m'hat nau: «Sa parti prus nobili de
s'omini est propriu sa parti de s'umbra e no fait a si stimai is unus cun is aterus chi no
nci torraus s'anima aintr''e su corpus, chi no si ndi scappiaus de sa bestia chi si nci
pappat is sentidus sanus. Aici non seus umanidadi, seus una cedda de procus arestis.»
Seus abarraus in silenziu, donniunu circhendu de
ndi scabulliri, in s'accordonada de pensamentus trumbullaus, unu bisu de fueddus berus
chi, pesendusì de su silenziu de su mundu, fazzant trinnìri de disigiu a chini ddus
narat.
«Hapu peccau di accidia, hemu giai perdiu su
cunfrontu intra fueddu e silenziu. S'agonìa est parti bia, attiva, de sa morti, non est
ancora morti. Ma po mimi scriri fiat sa religioni de una lingua scedazzada e arta, solenni
cantu una missa cantada, scritta apposta po cumpraximentu e spassiu de s'intellettu.
Interrogamu Deus e no intendìa resposta. Ma sa resposta fiat: "su nomini miu est
omini." Issu mi spingìat a circai intra is ominis; ma deu bolemu abarrai zurpu e
mudu.»
«Seus totus in dd'un'arremadroxu», ddi nau deu;
«ma donnia tanti bessit a pillu sa poesia.»
Insaras issu m'accinnat su giogu de is pipius in sa
prazzitta. E si ghettat a curriri avatt''e sa boccia.
Fiat unu scriidori, no reulàt po nudda in sa
prazza de cussa cittadi de mari. Connoscìat su sabor''e su sali e de is fueddus. E scìat
contai contus. M'hiat mostrau sa ventana di aundi, pipiu, scoccàt is aterus pipius chi
giogànt a boccia in sa prazzitta.
Ddu tengu ancora anant''i ogus su scriidori chi
grisàt pinna e paperi, mentras mi cunfessat chi po issu «inventai una storia est comenti
a si ndi bogai un'ossu de su costau.» Poita is bideas funti aintr''e s'omini, bivint cun
s'omini. Aici s'infàdu, su stentu de scriri dd'hat postu a parti, ddi praxit vetti su
giogu de sa boccia.
E is istorias? Is contus suus ddus narat a is
piccioccheddus chi giògant in sa prazzitta: «sighèi bosaterus sa storia», ddis
recumandat. Is piccioccheddus scriint a sensu insoru e, candu hant acabau, portant is
contus a su scriidori. Liggint impari e issu, insaras, segat e cosit, acciungit anima,
fogu e sali a donnia storia. Amori e dolori!
«Totu custu est s'impastu de sa vida, su chi si
perdit donnia dì a or''e is arrugas de su mundu», narat a is piccioccheddus; «ma
bosaterus non s'heis a perdiri mai. Seis scriidoris de is tempus nous.»
11/14.4.1995
